José Saramago - De Stad der Zienden

De Stad der Zienden heeft op het eerste zicht niets te maken de roman De Stad der Blinden en is ogenschijnlijk een compleet ander verhaal. José Saramago maakt ons in het begin van de roman deelgenoot met een verkiezingsdag in een niet nader gedefinieerd land. Ook de deelnemende partijen worden niet nader genoemd (partij van links, rechts of het midden) Op een afstandelijke wijze wordt verteld hoe de uitslag de politieke wereld met verstomming slaat. Het overgrote deel van de inwoners van de hoofdstad heeft immers blanco gestemd. De machthebbers besluiten dat de verkiezing ongeldig wordt verklaard en organiseren een nieuwe verkiezing. Verborgen stellen ze spionnen en politie in burger op die moeten nagaan wat er bij de bevolking leeft om hun gedrag te kunnen verantwoorden. Op de nieuwe verkiezingsdag stemt een nog groter deel van de bevolking van de hoofdstad blanco.

De regering beslist vijfhonderd personen te ondervragen, maar niemand van de inwoners komt uit voor zijn stemgedrag. Rechten worden ingeperkt en een staat van beleg wordt over de stad uitgesproken. De bevolking reageert uiteindelijk door massaal de straat op te komen met pamfletten en vlaggen waar op staat "ja, ik heb blanco gestemd." De eerste minister beslist tot een drastische maatregel. De ongehoorzame burgers en hun stad worden afgezonderd van de rest van het land om het "virus" in te dammen. Heel het politieke systeem trekt zich weg uit de hoofdstad die wordt overgelaten aan haar grillige kiezers.

Tot grote verbazing van de politieke wereld blijft de stad normaal functioneren met beperkte middelen. Zonder politie is er geen toename van het geweld. De reinigingsdiensten weigeren te staken en meer en meer mensen komen openhartig uit voor hun stemgedrag. Tot het noodlot toeslaat en er een bom ontploft. De inwoners die niet blanco hadden gestemd, behalve die van de partij van links, menen dat de blanco-stemmers verantwoordelijk zijn voor de terreur en besluiten de stad te ontsnappen. Ze worden aan de stadsgrenzen echter tegengehouden en teruggestuurd. Tot hun grote verbazing wekt hun terugkeer geen aversie op bij de andere inwoners van de stad.

De aanslag was een beslissing van de regering welke we volgen in hun tactiek om tot een terugkeer van de oude toestand te komen. Na een tip van een inwoner in de stad, groeit het besef dat de epidemie van blindheid van vier jaar geleden (De Stad der Blinden) wel eens aan de oorzaak van het recent stemgedrag zou kunnen liggen. Een geheim commando wordt de stad ingestuurd om de tipgever op te zoeken en alle betrokkenen van destijds te observeren. Vooral de vrouw die destijds het zicht behield, staat onder verdenking. In de laatste honderd bladzijden volgen we een politiecommandant die alle betrokken van destijds (de personen die in groep leefden met de vrouw die het zicht behield) bezoekt en een keuze dient te maken tussen zijn orders van hogerhand, die de vrouw als zondebok willen stellen en zijn hart en verstand dat niet gelooft in de schuld van deze vrouw.

De Stad der Zienden heeft een lange tijd nodig om zijn schwung te vinden, maar eens het zover was, kon ik echt genieten van de prachtige mijmeringen van de verteller die zijn hoofdpersonages vooral kiest uit de politieke wereld en niet de burgers. Dit zorgt voor een aparte kijk die eerst afstandelijk overkomt, maar naarmate het boek vordert overgaat in een emotioneel slotstuk met veel onderhuidse spanning.